(Englische-Übersetzung weiter unten im Text)
Rrugët e kryeqytetit dhe periferisë së tij ushtuan nga brohorimat e protestueseve. Disa prej tyre duke bërtitur me çdo forcë kundër shtypjes dhe diskriminimit ndaj grave, disa të tjera duke goditur furishëm enët e kuzhinës dhe të tjerat duke marshuar, shënuan edhe këtë 8 mars.
Nën organizimin e kolektivit feminist “Marshojmë, s’festojmë”, çdo 8 mars, në Ditën Ndërkombëtare të Gruas, aktivistë dhe qytetarë marshojnë kundër çdo forme të shypjës dhe diskriminimit me bazë gjininë.
Gratë në Kosovë përballen me shtypje sistematike, që vjen si rrjedhojë e sistemit të rrënjosur të patriarkalitetit dhe kulturës maskiliste. Kjo shtypje sistemike prodhohet në çdo sferë të jetës së grave, duke filluar nga të ekzistuarit, të qenit pjesë e familjes, punës, shkollës, hapësirave publike, sferës publike, asaj private etj.
Dhuna strukturore ndaj grave është e formave të ndryshme duke filluar nga dhuna në familje, ajo seksuale, verbale, ekonomike, formave të ngacmimit dhe ngacmimit seksual etj. Sipas raportimeve të dhunës seksuale në Policinë e Kosovës, janë raportuar 88 raste të përdhunimit, 87 raste të ngacmimit seksual dhe 62 raste të sulmit seksual dhe 99.9 % e këtyre raportimeve kanë qenë gra.
Edhe pse statistika variojnë numerikisht, ato vërtetojnë pabarazinë gjinore. Sipas publikimit “Gratë dhe Burrat në Kosovë 2020/2021” të realizuar nga Agjensia e Statistikave të Kosovës, shkalla e punësimit te gratë ishte 14.1%, ndërsa te burrat 42.8%; dhe shkalla e papunësisë për vitin 2020 për gratë ishte 32.3% kundrejt 23.5% të burrave.
Pra, këto dy publikime mund të na ndihmojnë ta kuptojmë edhe statistikisht shtypjen ndaj grave dhe vajzave dhe disa nga problemet kyçe me të cilat përballen ato.
Për shkak të këtyre rrethanave dhe mungesës së angazhimit institucional për të luftuar pabazarinë gjinore, aktivistët protestuan edhe këtë 8 mars, ashtu si çdo 8 mars tjetër.
Protesta filloi nga Pallati i Drejtësisë për të problematizuar vendimet patriarkale të Gjykatave duke dënuar me dënime minimale vrasësit e grave dhe duke mos i trajtuar me urgjencë kombëtare rastet e femicidit. Pallati i Drejtësisë gjendet në Hajvali, një qytezë në rrethin e Prishtinës. Qysh prej atje, qytetarët marshuan rrugëve të qytetit deri në sheshin kryesor të Prishtinës. Ky rrugëtim i gjatë i aktivistëve në këmbë u përcjellë edhe nga forcat policore të Kosovës. Megjithatë, pikërisht tradita e këtij rrugëtimi është tejet e rëndësishme sepse shërben si “uzurpim” i hapësirave publike më periferike për të avokuar kundër shtypjes ndaj grave dhe vajzave.
Protesta vazhdoi nëpër rrugët e qytetit deri në sheshin “Zahir Pajaziti”, ku u bashkuan edhe qindra qytetarë të tjerë për të protestuar. Nën moton “Marshojmë, s’festojmë” dhe me shumë parrulla të tjera feminist dhe me mesazhe anti-kapitaliste, aktivistët vazhduan protestën deri te Stacioni Qendror i Policisë së Kosovës. Aty aktivistët u ndalën për të problematizuar mungesën e angazhimit të Policisë së Kosovës për të parandaluar rastet e femicidit, për trajtim më të dinjitetshëm të të mbijetuarave të dhunës me bazë gjinore dhe atyre që raportojnë etj. Në shenjë proteste, aktivistët ndezën edhe mjete piroteknike të kuqe.
Marshimi vazhdoi nëpër rrugët e qytetit me thirrje feministe kundër dhunës ndaj grave, diskriminimit, pozitës socio-kulturore të grave në shoqërinë tonë etj. Protestuesit u ndalën te Qeveria e Republikës së Kosovës për të adresuar të gjitha kërkesat e tyre dhe për kërkuar llogari nga institucionet për gjendjen. Aktivistja Mirishahe Syla e lexoi deklaratën e përbashkët të kolektivit feminist. Kjo deklaratë ishte gjithëpërfshirsë duke përfshirë gratë nga të gjitha qytetet, etnitë, orientimet seksuale dhe identitetet gjinore, klasat, racat etj. Gjithëpërfshirja dhe ndërthurja janë tejet të rëndësishme për këtë protestë dhe për lëvizjen feministe. Andaj, edhe kolektivi feminist angazhohet vazhdimisht që ky organizim të jetë sa ma divers dhe gjithëpërfshirës.
Protesta kundër shtypjes ndaj grave u organizuan edhe në qytetet e tjera të Kosovës, respektivisht në Ferizaj, Prizren, Mitrovicë etj. Këto protesta janë shumë të rëndësishme sidomos për shkak të decentralizimit të lëvizjes dhe sfidimin e mentalitetit patriarkal, i cili edhe i ashpër jashtë kryeqytetit.
Angazhimi feminist në Kosovë është konstant dhe zinxhiror. Ndërthurja, solidariteti dhe gjithëpërfshirja janë ndër idealet kryesore të këtij angazhimi. Rrjedhimisht, lufta dhe rezistenca kundër shtypjes sistemike ndodh çdo ditë, në forma të ndryshme.
Deklarata e plotë e Kolektivit Feministe “Marshojmë, s’festojmë”:
“Ne Gratë e Prishtinës; Ne Gratë e Prizrenit; Ne Gratë e Ferizajt; E Pejës, Gjakovës, Gjilanit, Mitrovicës, Podujevës, Vushtrrisë. Suharekës, Rahovecit, Drenasit, Lipjanit, Malishevës, Kamenicës, Vitisë, Deçanit, Istogut, Klinës, Skenderajt, Dragashit, Fushë Kosovës, Kaçanikut, Shtimes, Leposaviqit, Graçanicës, Hanit të Elezit, Zveqanit, Shtërpcës, Artanës, Zubin Potokut, Junikut, Mamushës, Ranillugut, Parteshit, Obiliqit, Kllokotit. Ne Gratë e të gjitha 1436 fshatrave të Kosovës.
Ne Gratë shqiptare, rome, egjiptiane, ashkalike, boshnjake, gorane, serbe, turke.
Ne Gratë heteroseksuale, ne gratë lezbike, ne gratë biseksuale, aseksuale, ne transgratë.
Ne Gratë e aftësive të ndryshme.
Ne Gratë amvise, mirëmbajtëse, shkencëtare, artiste, profesoresha, politikane…
Ne kemi më shumë të përbashkëta se dallime. Ne të gjitha punojmë, por jo të gjitha paguhemi. Ne punojmë në dhe jashtë shtëpisë. Koha jonë më e madhe gjatë ditës u kushtohet të tjerëve. Pastrim, gatim, kujdes. Pak nga ne marrim pagë. Pak nga ne jemi në politikë. Asnjë nga ne nuk udhëheqim ndonjë komunë. Nga ne pritet të pastrojmë shtëpitë në të cilat jetojmë, por pak nga ne jemi pronare të shtëpive tona. Ne na thonë “lindim në derë të huaj” e “shkojmë në derë të huaj”. Pak nga ne trashëgojnë në familje, sepse “gruaja nuk ka tagër”, sipas kanunit. Na thuhet të kujdesemi për të gjithë të tjerët, por s’na lejohet të kujdesemi për veten. Na janë marrë burimet përmes të cilave mund të kujdesemi për veten.
Pushkë nuk qitet kur lind edhe një nga ne. Ne pritet të lindim e riprodhojmë edhe kur këtë nuk e dëshirojmë.
Jemi ne ato që dhunohemi në shtëpi, në rrugë, në shkollë, punë, e polici, gjykatë e prokurori. Më shumë se 50 nga ne janë vrarë në pak se 15 vite. Ne dhunohemi çdo vit në shtëpitë ku shpërngulemi pas martesës. Por, vetëm pak më shumë se 2000 nga ne e raportojme dhunën, sepse shumicës prej nesh u është mësuar se “gruaja e mirë duron”!
Por ne jemi kaq shumë, çdo i dyti njeri është një nga ne. Dhe përkundër të gjithave, të bashkuara ne kemi mbijetuar gjithmonë.
Çdo e drejtë që sot e gëzojmë, e kemi fituar me luftën tonë të përbashkët për barazi. Ne e kemi fituar të drejtën për t’u shkolluar edhe pse dikur na ndalohej me ligj. Ne e kemi fituar të drejtën e votës ndër shumë vite në shumë vende të botës. Ne kemi fituar të drejtën e punës, e pagës, e të pasurit e një llogarie bankare – asnjë nga këto të drejta bazike nuk na i kanë dhënë, por i kemi marrë vet, bashkë ia kemi dalur.
Përpjekja jonë për një jetë më të mirë dhe rezistenca jonë e përbashkët nuk ka përfunduar. Ne kemi edhe kaq shumë beteja për të fituar, për të qenë të barabarta dhe njerëz të lirë. Ne duhet të ruajmë me kujdes çdo të drejtë të fituar sepse edhe ato janë në rrezik. Në shumë vende të botës të drejtat e grave po sfidohen.
Andaj, ne, më shumë se kurrë, dhe si gjithmonë, duhet të jemi bashkë, për të njohur, mbrojtur, vlerësuar, e festuar njëra tjetrën. Për t’i njohur sfidat tona e festuar arritjet tona. Ne duhet të jemi bashkë, si gra. Me njëra-tjetrën dhe për njëra-tjetrën.
Ne duhet t’i vazhdojmë përpjekjet që të tjerat para nesh i filluan. Ne jemi pasardhëset e grave që nuk kishin të drejtë vote, të drejtë të punojnë jashtë shpisë, të drejtë të shkollohen, por që i fituan ato.
Ne kemi edhe shumë për të bërë, jo vetëm për vete, por edhe për të gjitha para nesh e ato që do të vijnë pas nesh. Për ato vajza që do të lindin për të cilat nuk do të qitet pushkë.
Përpjekja dhe sakrifica jonë do të na shërbejë si udhërrëfyes e motiv për të vazhduar, bashkë!
Do vazhdojmë në shtëpi, në rrugë, shkollë, parlament, e kudo. Feminizmi ka jetuar e do jetojë përmes nesh.
Bashkë për njëra-tjetrën, kundër shtypjes!
Bashkë për një jetë pa dhunë ndaj vajzave dhe grave!
Poshtë Patriarkati!”
–
Kosovan women face systematic oppression as a result of the entrenched system of patriarchy and masculinist culture. This systemic oppression is produced in every sphere of women’s lives, from existing, being part of the family, work, school, public spaces, public and private spheres, etc. Structural violence against women takes various forms, including domestic, sexual, verbal, economic violence, forms of harassment and more.
Reports of sexual violence in the Kosovo Police showed that 88 cases of rape, 87 cases of sexual harassment, and 62 cases of sexual assault were reported, and 99.9% of these reports were submitted by women. These statistics, along with the publication «Women and Men in Kosovo 2020/2021» carried out by the Statistics Agency of Kosovo, show that the employment rate for women was 14.1%, while for men it was 42.8%, and the 2020 unemployment rate for women was 32.3% versus 23.5% for men, highlighting the gender inequality faced by women and girls.
The lack of institutional commitment to fight gender inequality led activists to protest on March 8th, as they do every year. The protest began at the Palace of Justice to challenge the patriarchal decisions of the Courts by punishing murderers of women with minimum sentences and not treating the cases of femicide with national urgency. From there, the citizens marched through the streets of the city to the main square of Prishtina, accompanied by the police forces of Kosovo.
The journey of activists on foot is crucial because it serves as a way to advocate against the oppression of women and girls in the most peripheral public spaces. The protest continued with feminist appeals against violence against women, discrimination, the socio-cultural position of women in Kosovo’s society, etc. The activists stopped at the Central Police Station of Kosovo to demand accountability from the institutions for the situation and the lack of commitment of the Kosovo Police to prevent cases of femicide and to provide a more dignified treatment to survivors of gender-based violence and those who report it. The activists also set off red pyrotechnics as a sign of protest.
The march continued through the streets of the city, with hundreds of citizens joining to protest at the «Zahir Pajaziti» square under the motto: «We march, we don’t celebrate» and with many other feminist slogans and anti-capitalist messages. The protesters also stopped at the Government of the Republic of Kosovo to address all their demands and to demand accountability from the institutions for the situation.
Activist Mirishahe Syla read the joint statement of the feminist collective, which included women from all cities, ethnicities, sexual orientations, gender identities, classes and races. Inclusivity and intersectionality are extremely important to this protest and to the feminist movement. Therefore, the feminist collective is constantly committed to make this organization as diverse and inclusive as possible.
Protests against the oppression of women have taken place in several cities across Kosovo, including Ferizaj, Prizren and Mitrovica. These demonstrations are particularly significant because they show that the movement is decentralized and that the challenge to patriarchal mentality extends beyond the capital city.
The feminist commitment in Kosovo is constant and chain. The struggle and resistance against systemic oppression occur daily in various forms, driven by ideals of interdependence, solidarity, and inclusiveness.
Here you can read the full statement of the feminist collective «Marshojmw, s’festojmw»:
As Women of Pristina, Prizren, Ferizaj, Peja, Gjakova, Gjilan, Mitrovica, Podujeva, Vushtrri, Suhareka, Rahovec, Drenas, Lipjan, Malisheva, Kamenica, Viti, Deçan, Istog, Klina, Skenderaj, Dragash, Fushë Kosova, Kaçanik, Shtime, Leposaviq, Graçanica, Hani I Elez, Zveqan, Shtërpca, Artana, Zubin Potok, Junik, Mamusha, Ranillugu, Partesh, Obiliq, and Kllokot, and in the Women of all 1436 villages of Kosovo, we stand together. We are Albanian, Roma, Egyptian, Ashkali, Bosnian, Gorani, Serbian, Turkish women.
We come from diverse backgrounds, including heterosexual, lesbian, bisexual, asexual, and transwomen, and we have different abilities. We are housewives, maintainers, scientists, artists, professors, politicians, and more. Despite our differences, we have more in common than not.
We all work hard, both in and out of the home. We spend most of our time cleaning, cooking, and caring for others, but not all of us get paid for our labor. Few of us have a voice in politics, and none of us lead any municipality.
We are expected to maintain the homes we live in, yet few of us have the privilege of owning our own homes. According to the canon, few of us inherit anything from our families, as «the woman has no heir». We are told to care for everyone else, but we are not allowed to care for ourselves, and the resources we need to take care of ourselves have been stolen from us.
We are not born with guns firing in our honor. Instead, we are expected to bear children and reproduce even when we don’t want to. We are violated at home, on the street, at school, and at work. The police, court, and prosecutors often fail to protect us. More than 50 of us have been killed in the past 15 years, and we are raped every year in the houses we move to after marriage. Sadly, only a little over 2,000 of us report the violence, as we have been taught that «the good woman endures!»
However, despite these injustices, we are many. Every second person is one of us. And united, we
have always survived.
The rights we enjoy today have been won through our collective struggle for equality. We have earned the right to education, despite once being legally prohibited from it. We have fought and won the right to vote in many countries across the world. We have earned the right to work, to earn a wage, and to have our own bank accounts. These basic rights were not simply given to us, we had to fight for them, and we succeeded through our collective efforts.
However, our quest for a better life and true equality is far from over. We still have many battles to fight in order to achieve complete freedom and equality. We must remain vigilant in protecting our hard-earned rights, as they are always at risk. Women’s rights are still being challenged in many parts of the world.
Now, more than ever, we must come together to recognize, protect, appreciate, and celebrate one another. We must acknowledge the challenges we face and celebrate the victories we have achieved. As women, we must stand together with and for each other.
We must carry on the work started by those who came before us. We are the descendants of women who were denied the right to vote, the right to work outside the home, and the right to an education, but who fought and earned them anyway.
Our work is not just for ourselves, but also for those who came before us and those who will come after us. We must fight for the rights of the girls who will be born into a world where they won’t face violence or oppression.
Our collective efforts and sacrifices will guide and motivate us to continue to work together. We must continue our fight for equality and freedom in our homes, on the streets, in schools, in parliaments, and everywhere else. Feminism lives on through us.
We stand together against oppression, working towards a life free from violence against girls and women. It’s time to bring down the patriarchy once and for all!
09. März 2023